Hoefbevangenheid is een koepelterm die de vernietigende effecten aan het eind van een aantal specifieke ziekteprocessen beschrijft. Op zichzelf doet het woord niet meer of minder dan aangeven dat de verbinding tussen de hoefwand en het hoefbeen beschadigd is.
Drie soorten hoefbevangenheid
Er is een waslijst met mogelijke oorzaken voor dit probleem. We kunnen deze oorzaken in drie groepen indelen, waardoor we drie soorten hoefbevangenheid krijgen:
- Hormoongerelateerde hoefbevangenheid
- SIRS-gerelateerde hoefbevangenheid
- Traumatische hoefbevangenheid
Houd ze goed uit elkaar
Deze drie soorten hoefbevangenheid worden vaak op een hoop gegooid. Dit vergroot het risico op een verkeerde diagnose, behandeling en verwachtingen. Op sociale media zien we berichten die een specifieke vorm van hoefbevangenheid omschrijven, gevolgd door goedbedoelde adviezen die niet relevant zijn voor deze vorm. Dit kan schadelijk uitpakken als de eigenaar van het paard die adviezen klakkeloos opvolgt. Het is daarom goed om de verschillen te kennen.
Hormoongerelateerde hoefbevangenheid
De bijnaam van deze vorm is ‘dikke paarden hoefbevangenheid’. Het is de meest voorkomende vorm van hoefbevangenheid. Negen van de tien gevallen van hoefbevangenheid (90%) vallen hieronder. Zoals de benaming al aangeeft wordt hormoongerelateerde hoefbevangenheid veroorzaakt door hormonale problemen. De belangrijkste hormonale problemen zijn:
- EMS/insulinedysregulatie
- PPID
- Corticosteroïden
Een andere benaming voor deze vorm is endocrinopathische hoefbevangenheid. Een endocrinopathie is een ziekte veroorzaakt door de verkeerde werking van hormoonklieren. Feitelijk valt hoefbevangenheid veroorzaakt door corticosteroïden hier dus niet onder.
In deze video leg ik uit wat EMS en insulinedysregulatie zijn
SIRS-gerelateerde hoefbevangenheid
De bijnaam van deze vorm is ‘zieke paarden hoefbevangenheid’. SIRS staat voor Systemisch Inflammatoir Respons-Syndroom. Dit wil zeggen dat er sprake is van een ontstekingsreactie van het hele lichaam. Dit zorgt voor gifstoffen in het bloed. Deze gifstoffen veroorzaken de hoefbevangenheid. Ze kunnen het gevolg zijn van ontstekingen en infecties, van spijsverteringsproblemen, lichaamseigen zijn of van buitenaf het lichaam inkomen. Denk bij dit laatste aan giftige planten, vervuild drinkwater, beschimmeld hooi en medicijnen.
Een andere benaming voor deze vorm is sepsis-gerelateerde hoefbevangenheid. Vooral wanneer er bacteriën of bacteriële producten in de bloedbaan terechtkomen. Sepsis is een ontstekingsreactie van het lichaam op een infectie die zo ernstig verloopt dat er weefsels beschadigd raken. Hoefweefsel in dit geval.
Traumatische hoefbevangenheid
De bijnaam van deze vorm is ‘kreupele paarden hoefbevangenheid’. De oorzaak is zuurstoftekort in het hoefweefsel. Dit zuurstoftekort is het gevolg van zware, langdurige of verkeerde belasting van de hoeven, vaak op een harde ondergrond. Overbelasting van de hoeven kan onder andere komen door:
- Verkeerde bekapping of hoefproblemen (ondergeschoven hielen, te lange steunsels, te lange teen)
- Teenlanden (bijvoorbeeld door pijn ergens anders in de hoef of het lichaam. Denk aan hoefkatrolontsteking of hoefabcessen)
- Hoefbeslag
- Veel aangespannen over de weg lopen (koetspaarden, politiepaarden)
- Overgewicht
- Stalhuisvesting
- Pijn ontzien (bijv. na een operatie)
Een paard dat met traumatische hoefbevangenheid te maken heeft, noemen we ook wel mechanisch bevangen. Een andere naam is standbeenbevangenheid. Dit is voor de specifieke situatie waarin het paard een been overbelast om een ander been te ontzien.
(foto: Arthur Hinton)
Wie van de drie?
Bij alle drie de vormen van hoefbevangenheid zien we dezelfde klinische verschijnselen, zoals een verhoogde hoeftemperatuur, niet willen bewegen, achterover hangen en lusteloos gedrag. Hoe weet je nu met welke vorm van hoefbevangenheid je paard te maken heeft?
SIRS-gerelateerd
In de eerste plaats moet je kijken naar wat er aan de hoefbevangenheid vooraf is gegaan. Heeft je paard de voerkist opengebroken en zich vervolgens rond gegeten aan brokjes vol suikers, dan kun je er donder op zeggen dat er sprake is van SIRS-gerelateerde hoefbevangenheid. Dit is ook het geval als je weet dat je paard een ontsteking heeft zoals influenza of een oogontsteking.
Hormoongerelateerd
Wordt je paard bij wijze van spreken al bevangen van de lucht van gras, denk dan in de richting van hormoongerelateerde hoefbevangenheid. Je paard heeft een abnormale reactie op suikers. Vaak zien we bij deze paarden de tekenen van insulineresistentie, zoals een harde manenkam. Ook hebben ze vaak een hoge Body Condition Score (BCS).
(foto: Chad Stembridge)
Traumatisch
Als je geen enkel verband met voedsel kunt ontdekken, zou het kunnen zijn dat er sprake is van overbelasting en dus traumatische hoefbevangenheid. Denk hierbij aan stalhuisvesting, overgewicht of pijn ontzien na een operatie. Paarden die intensief in de disciplines endurance, reining en springen worden gebruikt, lopen ook een groter risico. Verkeerd bekappen en hoefbeslag kunnen ook traumatische hoefbevangenheid veroorzaken.
Wat kunnen we zien?
Een belangrijk en gemakkelijk waar te nemen verschil is dat bij SIRS-gerelateerde hoefbevangenheid het paard er ziek uitziet, koorts en waterige diarree heeft. Er circuleren gifstoffen in het bloed en zijn hele lijf lijdt hieronder. Bij de twee andere vormen is dit niet het geval. Tenslotte kan je dierenarts de verschillende vormen aan de hand van bloedonderzoek goed onderscheiden. Om hormoongerelateerde hoefbevangenheid bevestigd te zien gaat hij op zoek naar afwijkende waarden van bepaalde hormonen, zoals insuline, cortisol en ACTH. Bij SIRS-gerelateerde hoefbevangenheid treft hij veel witte bloedcellen en antistoffen aan in het bloed.
Het één sluit het ander niet uit
Het zou lekker overzichtelijk zijn als deze drie vormen van hoefbevangenheid elkaar zouden uitsluiten. Maar zo zit het niet in elkaar, helaas. Er is vaak overlap en ze beïnvloeden elkaar ook. Alle drie verzwakken ze de lamellenverbinding.
Voorbeeld: traumatisch en SIRS-gerelateerd
Bij een paard dat bijvoorbeeld een Hi-Low-syndroom heeft, zal de lamellenverbinding van één of beide voorvoeten al van matige kwaliteit zijn. We zouden zelfs van subklinische mechanische hoefbevangenheid kunnen spreken. Als dit paard vervolgens een stevige infectie krijgt of koliek, dan zouden de gifstoffen die daarbij vrijkomen de aanzet kunnen geven tot een SIRS-gerelateerde hoefbevangenheid. Beide oorzaken samen stapelen zich op en het resultaat is een hoefbevangen paard.
Hi-Low-syndroom: situatie waarbij de hiel van de ene voorvoet hoger en steiler is dan die van de andere, in combinatie met een korte teen vs. een lange, uitgerekte teen.
(foto: Jacques Bopp)
Voorbeeld: hormoongerelateerd en traumatisch
Hormoongerelateerde hoefbevangenheid blijft door zijn sluimerende begin vaker onopgemerkt dan de andere twee vormen van hoefbevangenheid. De schade op celniveau is meestal wel al langer aanwezig. Als een paard in deze situatie dan een verwonding aan een voet krijgt, zal het zijn ander voet gaan overbelasten. De voet waarvan de lamellenverbinding dus al van mindere kwaliteit is. Het door de overbelasting veroorzaakte zuurstoftekort duwt het paard dan over de kritische grens heen. Hij raakt bevangen.
Haal altijd de dierenarts erbij
Met welke vorm(en) je paard ook te maken heeft, je moet niet vergeten dat hoefbevangenheid een ziekte is die ernstige gevolgen kan hebben. Haal daarom altijd de dierenarts erbij als je vermoedt dat je paard bevangen is.
Je bent dol op duidelijke antwoorden
Dat komt goed uit. Het ‘Antwoordenboek Hoefbevangenheid’ staat vol met glasheldere antwoorden op meer dan tweehonderd vragen over hoefbevangenheid en alles wat daar mee te maken heeft.
